امیرالمومنین عليه السلام در ضمن حدیثی به شرح پیدایش مراحل حیات پرداخته و پس از اشاره به آفرینش جن و نسناس  دربارۀ پیدایش اولین موجود زندۀ مادی قابل حس، می ‌گوید: خداوند نوعی موجود زندۀ جنبنده آفرید که مانند حیوانات پخش شده و می‌ خوردند. اما تکثیرشان از طریق مذکر و مؤنث نبود. و نیز شب و روز- نور و تاریکی- برای تداوم زندگی شان فرق نمی ‌کرد.

امروز می‌ بینیم که باکتری ‌ها که بازماندگان آن جنبندگان اولیه هستند، تکثیرشان از طریق مذکر و مؤنث نیست، بل کمر باکتری باریک شده و سپس به دو باکتری تبدیل می­‌شود. و نیز باکتری‌ هائی هستند که در زیر چند متری خاک زنده می ‌مانند و زندگی می ‌کنند، یعنی در تداوم وجودشان نور و تاریکی فرق نمی ‌کند.

اینک آن بخش از حدیث:

«ثُمَّ خَلَقَ اللَّهُ تَعَالَى خَلْقاً عَلَى خِلَافِ خَلْقِ الْمَلَائِكَةِ وَ عَلَى خِلَافِ خَلْقِ الْجِنِّ وَ عَلَى خِلَافِ خَلْقِ النَّسْنَاسِ يَدِبُّونَ كَمَا يَدِبُّ الْهَوَامُّ فِي الْأَرْضِ يَأْكُلُونَ وَ يَشْرَبُونَ كَمَا تَأْكُلُ الْأَنْعَامُ مِنْ مَرَاعِي الْأَرْضِ كُلُّهُمْ ذُكْرَانٌ لَيْسَ فِيهِمْ إِنَاثٌ لَمْ يَجْعَلِ اللَّهُ فِيهِمْ شَهْوَةَ النِّسَاءِ وَ لَا حُبَّ الْأَوْلَادِ وَ لَا الْحِرْصَ وَ لَا طُولَ الْأَمَلِ وَ لَا لَذَّةَ عَيْشٍ لَا يُلْبِسُهُمُ اللَّيْلُ وَ لَا يَغْشَاهُمُ النَّهَارُ وَ لَيْسُوا بِبَهَائِمَ وَ لَا هَوَام‏»  بحار، ج 54 ص 323

«خداوند موجودي را آفريده است (متفاوت با آفرينش فرشته و جن و نسناس) كه مي‌جنبد آنطور كه حشرات ريز مي‌جنبد، مي‌آشامند و مي‌خورند آنطور كه چارپايان در علفزارها مي‌چرند. اين موجود، همگي مذكر هستند و در نوع‌شان مونّث وجود ندارند، خداوند در وجودشان ميل جنسي نگذاشته، ونه فرزند دوستي و نه حرص و آز و نه آرزو و نه لذت زندگي. نه شب آنها را مي‌پوشاند و نه روز. نه از جنس حيوانات هستند و نه از جنس حشرات ريز.»

توضيح:

1ـ ميدانيم كه باكتري‌ها جانداران و جنبندگان ريزي هستند كه تغذيه مي‌كنند ليكن تكثير نوع‌شان از طريق جفتگيري نر و ماده نيست بل كمر باكتري باريك مي‌شود و بتدريج دو بخش آن از هم جدا مي‌گردد و بدين طريق تكثير مي‌شوند.

2ـ همان طور كه گله‌هاي چارپايان در مراتع پخش شده و مي‌چرند باكتري‌ها در عرصه آبها و محيط‌هاي مختلف پخش شده و تغذيه مي‌كنند.

3ـ هوامّ: ريزترين جاندار كه با چشم غير مسلح قابل مشاهده است. امام مي‌فرمايد: آنها حركت و جنبش دارند مانند حركت و جنبش هوامّ، و در آخر مي‌فرمايد آنها از جنس هوامّ نيستند.

4ـ الفاظ «يدبّون، ياكلون و...» ونيز تركيب جملات همه استمراري هستند، يعني آنها همين امروز نيز هستند و مي‌جنبند، ميخورند، بدون جفت‌گيري تكثير مي‌شوند.

5ـ فرزند دوستي از غرايز جانداران است در اين جنبندگان وجود ندارد.

6ـ معمولاً هر جانداري نسبت به تامين غذا و احياناً براي ذخيره آن حرص مي‌ورزد و دست كم به دنبال تامين غذا و يافتن منبع آن فاقد اين حس غريزي هستند غذا براي‌شان در همه جا هست مي‌توانند با هر محيط طبيعي بسازند.

7ـ باكتري‌ها بر خلاف همه جانداران فاقد تمايلات ويژه «خواهش نفساني» و آرزو، هستند.

8ـ آنها در مقابل شب وروز در صدد گزينش مكان خاص به عنوان جايگاه مخصوص شب و جايگاه مخصوص روز، نيستند، برخلاف جانداران ديگر كه برخي هنگام شب به لانه مي‌روند و برخي ديگر شبانگاهان فعال شده و روزها غير فعال مي‌شوند.

9ـ مطابق فرهنگ اسلام موجودهاي سه گانه «فرشته، جن و نسناس» از خاك و آب آفريده نشده‌اند، بنابراين امام در مقام معرفي اولين تماس حيات با ماده خاك و آب و در صدد بيان پيدايش جنبندگان اوليه است كه هنوز هم وجود و فعاليت‌شان ادامه دارد.

منبع : انسان و علوم انسانی در صحیفه سجادیه جلداول-ص 73

دانش ایمنی در اسلام ص 218