تصوف در اين مسئله سه دوره را طي كرده است:

1ـ دوره اول تصوف عربي: اين دوره از حسن بصري ـ اولين صوفي متشخص در جامعه اسلامي ـ آغاز مي‏شود و در اواسط قرن دوم يعني حوالي سال 140 هجري قمري با دوره دوم كه در زير مي‏آيد دست همكاري به هم مي‏دهند.

در اين دوره صوفيان خودشان را «ولي الله» نناميده‏ اند زيرا ولايت به ويژه در حديث غدير به «دوستي» تاويل شده بود. «من كنت مولاه فهذا علي مولاه» به «هر كس من را دوست دارد بايد علي را دوست دارد»، تاويل شده بود. و اگر صوفي‌اي ادعاي ولايت مي‏كرد شمشير بني‌اميه بي‌ترديد به سراغ گردنش مي‏رفت.

2ـ دوره تصوف فارسي: جوكيات هندي از همان آغاز سقوط ايران به دست عرب، توسط عده‏اي از ايرانيان ناسيوناليست به طور خزنده و به تدريج وارد جامعه مسلمان سني ايراني مي‏شد، اين جريان در زمان مهدي سومين خليفه عباسي به شدت جان گرفت.

عباسيان كه به نام شيعه و با تمسك به خون حسين(ع) و زيد و يحيي و ديگر كشته‌شدگان آل رسول و با شعار «الرّضي من آل الرسول» به قدرت رسيده بودند، امامت علي(ع) را نه يك «حق ولايتي» بل يك «حق وصايتي» مي‏دانستند، بدين جهت مورد پذيرش شيعيان ولايتي قرار نگرفتند. در زمان عبدالله و منصور مي‏رفت كه «تشيع وصايتي» همه گير شود اما سه عامل قوي موجب شد كه عباسيان از خير تشيع وصايتي نيز بگذرند:

الف: دافعه شديد شيعيان ولايتي كه عباسيان را درست مانند امويان، غاصب مي‏دانستند.

ب: قيام محمد و ابراهيم پسران «عبدالله محض» از آل حسن(ع) كه خود مدعي وصايت بودند وخودشان را به پيامبر(ص) نزديك‏تر مي‏ديدند.

ج: مقاومت علماي غيرشيعي.

در نتيجه مهدي هوشمندترين خليفه عباسي اصطلاح «اهل سنت» را ابداع كرد: يعني ما همان روال كه از روز وفات پيامبر(ص) آغاز شده همان را مي‏پذيريم.

در حقيقت مراد از «سنت» روال و سنت مردم، سنت مسلمانان بود، نه «سنت پيامبر(ص)»، بدين‌سان چيزي به نام «شيعه وصايتي» كه از زمان محمد حنفيه و عصر امام سجاد(ع) شروع شده و در كنار شيعه ولايتي ادامه داشت براي هميشة تاريخ از ميان رفت. اين بار يك امت است كه اكثريتش سني است و يك اقليتي نيز به نام شيعه در ميان‌شان است و خلافت درست مانند زمان بني‌اميه مشروعيت خود را نه با ولايت توجيه مي‏كند و نه با وصايت.

اما همان طور كه عنواني به نام «ولايت» هميشه خلافت بني‌اميه را به زير سوال مي‏برد خلافت عباسيان را نيز تحت فشار قرار مي‏داد، عباسيان با طرح وصايت و تعيين سلسله وصايت علي(ع) حسن(ع)، حسين(ع) محمد حنفيه، هاشم بن محمد حنفيه، ابراهيم عباسي، محمد عباسي، عبدالله سفاح، منصور، مهدي ـ تا حدودي به ولايت خواهي مردم پاسخ مثبت داده بودند. اينك با حذف وصايت و رها كردن آن، درست مانند بني‌اميه شده بودند، چاره ديگر انديشيدند: صوفيان را كه در اين مقطع با جوكيات هندي نيز مجهز مي‏شدند «ولي» و «اولياء الله» ناميدند. بدين ترتيب ولايت را در بستر ديگر انداختند تا خودشان را آسوده كنند.

تصوف فارسي رونق گرفت و«ولي الله»ها همه جا قد علم كردند. بدين‌سان با سند رسمي، سمت امامت به دو بخش تقسيم شد و هر دو طرف همديگر را به رسميت شناختند. سند امضا شده:

پادشاهان مظهر شاهي حق         عارفان مرآت آگاهي حق

3ـ دوره دوم تصوف عربي: كه تصوف محي‌الدين است، ابن عربي با ادعاي «خاتم الاولياء»ي ختم ولايت را براي پس از خودش اعلام كرد. اما صوفيان تصوف فارسي به حرف او گوش ندادند هم چنان در ادعاي ولايت بودند و ماندند. همان طور كه در جلد اول توضيح دادم جانشينان خود محي‌الدين نيز زير بار اين «ختم» نرفتند.

صوفيان از زمان مهدي عباسي هيچ وقت دست از ادعاي ولايت بر نداشته‏ اند تا از نو به آن برگردند. اينك عبارت بالا را كه از روزنامه شرق ديديم دوباره ببينيم:

پس از سقوط خلافت عباسي بار ديگر با ظهور تصوف ولوي مواجهيم.

اين لفظ «بار ديگر» چيست؟ كي صوفيان ولايت را رها كرده بودند كه بار ديگر تصوف ولوي شود؟!

براي بزرگداشت كربن كنفرانس تشكيل مي‏دهند دانشمندي در پشت تريبون باورهاي كربن را بيان مي‏كند دانشمندان ديگر نشسته‏اند و مي‏شنوند اما كسي نمي‏گويد اين «بار ديگر» يعني چه؟

به قول پير زنان: اي واي بر ما ملت با اين دانشمندان‌مان، اگر حضرات در خانه مي‏نشستند و كار علمي نمي‏كردند كنفرانس‌ها را نيز برگزار نمي‏كردند دست كم بر سر چيزي كه «علم و دانش» ناميده مي‏شود، كلاه نمي‏رفت.

هانري كربن به طور دانسته عمداً مسلمات بزرگ تاريخ را زير پا مي‏گذارد مي‏گويد: همه صوفيان از اول شيعه بودند تنها در دوره سلجوقيان سني شدند با حمله مغول و پس از سقوط خلافت عباسي بار ديگر تصوف شيعي ظهور كرد. اما اين لفظ «ولوي» كلاه گشادي است كه هم بر سر علم و دانش مي‏رود و هم بر سر شيعيان كه به ولايت معتقدند.

همان طور كه خلفا با غصب خلافت دشمن خونين امامان(ع) بودند، صوفيان نيز با غصب ولايت به همان ميزان دشمن اهل بيت(ع) بودند بي‌كم و كاست.

اگر فلان صوفي نامي از يك امام مي‏برد يا به نيكي نام مي‏برد، حتي در حد تعريفات و تمجيداتي نيست كه معاويه و عمروعاص در مورد علي(ع) مي‏كردند، روزي آن قدر از علي(ع) تمجيد كردند كه يزيد گفت: «والفضل ما شهدت به الاعداء». يا احترامي كه هارون الرشيد به امام كاظم(ع) ابراز كرد به حدي بود كه مامون را شگفت زده كرد كلمه قصار «الملك عقيم» از آن روز مانده است. دشمني صوفيان با اهل بيت(ع) نه از مسلمات تاريخ اسلام بل ستون فقرات تاريخ اسلام و مسلمين است كه هانري كربن ما را اين قدر بي‌خرد حساب كرده و اين ستون به اين بزرگي را انكار مي‏كند بل آن را برداشته و ستون فقرات ديگر به جاي آن مي‏گذارد. با فعاليت‏هاي هانري كربن وجود كسي به نام «سيد حيدر آملي» بلائي بر جان تشيع شد كه شيعه پس از ماجراي كربلا شايد به مصيبتي بزرگ‏تر از اين دچار نشده است.

پس از 700 سال از عمر اسلام اين سيد شيعه، صوفي شد و شيعي بودن را نيز يدك كشيد كه كربن مي‏گويد «بار ديگر تصوف شيعي ظهور كرد». ببينيد دانشمندان حوزوي و دانشگاهي ما را چگونه منحرف مي‏كند.

درست است تصوف پس از گذشت 700 سال از عمر اسلام به تشيع نفوذ كرد. سيد حيدر صوفي شد، شاه نعمت الله ولي گرايش به تشيع كرد و به دنبال او شيخ ابراهيم صفوي خانقاه اردبيل را به نام شيعه موسوم كرد.

استاد محي‌الدين زده، ملا صدرا زده و كربن زدة حوزه مي‏گويد: نبوت ختم شده امّا ولايت ختم نشده، امروز هم اولياء الله معجزه و كرامت مي‏كنند.

بنابراين سخن حضرت استاد، معلوم نيست آن «ولي الله»(عج) كه پشت پردة غيبت است چه كاره است ولايت كه «تعميمي» شد چه چيزي براي او مي‏ماند؟! مگر اين كه مانند محي‌الدين ايشان نيز آن امام غايب(عج) را صرفاً يك فرد نظامي بداند كه در آخر الزمان متولد شده و قيام صرفاً نظامي خواهد كرد.

منبع:محی الدین در آینه فصوص جلد دوم ص41-44